Κάθε μέσο-φυσιολογικό παιδί κατορθώνει σε σύντομο χρονικό διάστημα, στα 4 πρώτα χρόνια της ζωής του, να κατακτήσει σε όλες τις βασικές δομές την μητρική του γλώσσα, δηλαδή τη γλώσσα της κοινότητας στην οποία αναπτύσσεται.
Όλα σχεδόν τα παιδιά κατορθώνουν σε ένα εκπληκτικά μικρό χρονικό διάστημα, το πολύπλοκο έργο να μπορούν να κατανοούν τους άλλους, αλλά και να τα κατανοούν οι άλλοι.
Η εκπληκτική αυτή κατάσταση γίνεται σταδιακά, με μια ορισμένη εξελικτική πορεία. Έρευνες με ειδικές μεθόδους καταγράφουν αλλαγές στους καρδιακούς ρυθμούς και στο πιπίλισμα των παιδιών δείχνοντας ότι διαθέτουν από νωρίς ιδιαίτερα αναπτυγμένες ικανότητες αντίληψης και αφηρημένης κατηγοριοποίησης των γλωσσικών ήχων. Επίσης έχουν την ικανότητα να κάνουν διάκριση γλωσσικών ήχων ακόμα και από την πρώτη μέρα της ζωής τους. Ακούγοντας μόνο μια γλώσσα παραπάνω φορές από τις άλλες μπορούν να ξεχωρίσουν ποια είναι η μητρική τους.
Τα στάδια που διέρχεται η γλωσσική ανάπτυξη από την βρεφική ηλικία ως 4 ετών
– 0-2 μηνών
Το βρέφος, κατά τους 2 πρώτους μήνες της ζωής του μπορεί να παράγει μόνο άναρθρες κραυγές, εκρηκτικούς ήχους, κλάμα και βήχα, κι αυτό γιατί θέλει να εκδηλώσει κάποια ανάγκη του (πείνα, πόνος κ.α.). Το κλάμα είναι η κυριότερη μορφή φωνούμενου ήχου που παράγει το βρέφος, το οποίο αρχίζει να ποικίλλει αργότερα σε τόνο, ένταση και διάρκεια. Επίσης, κάνοντας μια φωνολογική ανάλυση των ήχων του κλάματος με μια ειδική συσκευή (spectogram) έδειξε ότι οι ήχοι δεν έχουν τα ακουστικά χαρακτηριστικά των γλωσσικών φθόγγων.
– 2-4 μηνών
Οι ήχοι εδώ είναι λίγο πιο κοντά σε φωνήματα και συλλαβές. Ο συνδυασμός ήχων που μοιάζουν με ουρανικά σύμφωνα όπως το /k/ και το /g/ και το κλάμα, το γέλιο και ο βήχας που μας θυμίζουν φωνήεντα όπως το /a/ και το /u/, όταν παράγονται για πρώτη φορά μας μοιάζει με τις συλλαβές /agu/.
Τον 3ο μήνα αρχίζει να παράγει ήχους που φωνολογικά προσεγγίζουν τον ανθρώπινο λόγο, τα λεγόμενα ψελλίσματα. Οι εκφραστικές αυτές εκδηλώσεις δεν έχουν κάποιο σκοπό, δηλαδή να μεταφέρουν κάποιο μήνυμα, απλά τους αρέσει να παίζουν έτσι και γι’ αυτό το αποκαλούμε φωνητικό παιχνίδι. Το ονομάζουμε έτσι διότι είναι ένα είδος λαρυγγοφαρυγγικών δοκιμών και ασκήσεων των φωνητικών οργάνων όπου αυξάνεται η συχνότητα και κορυφώνεται στον 10ο μήνα. Καμιά φορά το ψέλλισμα συνεχίζεται και μετά την εμφάνιση των πρώτων λέξεων. Το βρέφος ψελλίζει συνήθως όταν είναι μόνο του.
– 4-6 μηνών
Σ’ αυτούς τους μήνες έχει αυξηθεί η ποικιλία ήχων και όλο πιο πολύ πλησιάζουν τις συλλαβές. Σ’ αυτό το στάδιο έχουμε τρίλιες με τα χείλη, γρυλίσματα, στριγκλιές και σπάνια ίχνη βαβίσματος. Το βρέφος εξερευνά τις δυνατότητες της φωνής του μέσω του φωνητικού παιχνιδιού και έτσι παρατηρούνται τα ίχνη βαβίσματος. Ενώ πολλά πειράματα έχουν δείξει ότι η κοινωνική ενίσχυση και η ομιλία του ενηλίκου αυξάνουν την συχνότητα του βαβίσματος στο βρέφος, κανένα πείραμα ακόμη δεν έχει δείξει ότι μια τέτοια μαθησιακή διαδικασία μπορεί να αλλάξει τον τύπο, το είδος, των γλωσσικών φθόγγων που παράγει το παιδί.
– 6-8 μηνών
Τα βρέφη έχουν αυξήσει πολύ το βάβισμα σ’ αυτό το στάδιο. Οι ενήλικες αναγνωρίζουν στις φωνοποιήσεις του βρέφους στοιχεία της ομιλίας που ανταποκρίνονται στην προσδοκία τους, δηλαδή να μιλήσει το παιδί. Συνήθως οι συλλαβές του βαβίσματος είναι της μορφής σύμφωνο-φωνήεν και όχι φωνήεν-σύμφωνο. Το βρέφος αρχίζει να χρησιμοποιεί ορισμένα φθογγολογικά σύνολα με συστηματικό τρόπο για να υποδηλώνει συγκεκριμένες ενέργειες, αντικείμενα ή καταστάσεις. Τα εκ φωνήματα αυτά είναι οι ιδιόρρυθμες λέξεις, ένα είδος ‘προσωπικού’ λεξιλογίου που μόνο πρόσωπα που βρίσκονται σε συνεχή επαφή με το παιδί μπορούν να τα κατανοήσουν. Επίσης τα χαρακτηριστικά του βαβίσματος διατηρούνται ακόμη και στις περιπτώσεις σοβαρών αναπτυξιακών διαταραχών, όπως νοητική υστέρηση, εγκεφαλική βλάβη, κώφωση και σύνδρομο Down.
– 8-10 μηνών
Εδώ έχουμε την εμφάνιση κανονικού βαβίσματος. Αρχικά είναι επαναληπτικό, με στερεότυπες συλλαβές (π.χ.: [bababa] ). Αργότερα είναι συνδυαστικό με μη στερεότυπες συλλαβές ( π.χ. : [dabadi] ). Στο 10ο περίπου μήνα το βρέφος διαθέτει κατά μέσο όρο 12 τέτοιες λέξεις ιδιόρρυθμες εκφωνήσεις. Επιπλέον, χρησιμοποιεί τους ήχους /b/,/m/,/g/ και /d/.
Στο τέλος του σταδίου αυτού το βρέφος εισέρχεται στην τελευταία φάση της προγλωσσικής ανάπτυξης, στη φάση της φωνητικής μίμησης και της κατανόησης του λόγου του ενηλίκου.
– 10-12 μηνών
Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από τριών ειδών φωνοποιήσεις: το ποικίλλον βάβισμα, το ιδιόλεκτο και τις φωνητικά σταθερές μορφές. Το ποικίλλον βάβισμα διατηρεί τα αυστηρά συλλαβικά 
χαρακτηριστικά των προηγούμενων σταδίων. Το ιδιόλεκτο συνίσταται σε σχετικά μακρές ακολουθίες φωνοποιήσεων. Οι φωνητικά σταθερές μορφές αποτελούν διακριτές φωνοποιήσεις, συνήθως χωρίς σύμφωνα, στις οποίες εναλλάσσονται εκούσια ο τόνος ή η ένταση της φωνής προκειμένου να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Η πρώτη σαφής φωνούμενη λέξη του βρέφους παρουσιάζεται στον 11ο μήνα περίπου. Συνήθως οι πρώτες λέξεις είναι επαναλαμβανόμενες συλλαβές, όπως «μπαμπά», «μαμά» ή μονοσύλλαβες λέξεις. Πλέον οι λέξεις «μπαμπά» και «μαμά» χρησιμοποιούνται με νόημα, όταν τους αναζητούν. Μετά την εμφάνιση της πρώτης λέξης, το λεξιλόγιο του παιδιού εμπλουτίζεται ταχύτατα.
– 2ο έτος
Το βρέφος χρησιμοποιεί περισσότερες λέξεις από μια μαζί. Ο μονολεκτικός δηλαδή λόγος του παιδιού στην ηλικία αυτή θεωρείται ότι σημαίνει περισσότερα από ότι η μεμονωμένη λέξη και ότι αντιστοιχεί με ολόκληρη πρόταση. Το είδος αυτό του μονολεκτικού λόγου έχει αποκληθεί συγκριτικός λόγος.
Στο 18ο μήνα του 2ου έτους το βρέφος συνδυάζει περισσότερες λέξεις και σχηματίζει απλές προτάσεις με 2-3 λέξεις. Κύριο χαρακτηριστικό των γλωσσικών εκδηλώσεων είναι ότι αυτές οι προτάσεις αποτελούνται από ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα. Δηλώνουν ονόματα – όρους, ενέργειες και καταστάσεις. Οι προτάσεις αυτές δεν έχουν πάντα γραμματικό χαρακτήρα (π.χ.: άρθρα, προθέσεις, αντωνυμίες κ.α.). Στο στάδιο αυτό ο λόγος παίρνει μορφή σύντομων τηλεγραφημάτων. Γι’ αυτό, το είδος αυτό του παιδικού λόγου το ονομάζουμε τηλεγραφικός λόγος. Τηλεγραφική μορφή λόγου παρατηρείται στον αυθόρμητο όσο και στο μιμητικό λόγο του παιδιού. Και στις δυο μορφές γλωσσικής παραγωγής του παιδιού διατηρούνται οι κύριες λέξεις για να είναι κατανοητό το μήνυμά του. Το παιδί είναι σε θέση να λέει το όνομά του όταν το ρωτούν, αλλά και να κατανοεί πολύπλοκες προτάσεις. Επίσης, μιμείται ήχους από ζώα ή αντικείμενα.
– 3ο έτος
Στα 3 χρόνια το παιδί αντιλαμβάνεται τη λειτουργικότητα και στη συνέχεια κατακτά τις αρθρώσεις ως εξής:
– Ρινικά σύμφωνα: /m/, /n/
– Άηχα κλειστά: /p/, /t/, /k/
– Ηχηρά κλειστά: /b/, /d/, /g/
– Τριβόμενα: /f/, /s/
Στην συνέχεια, το παιδί χρησιμοποιεί στον λόγο του άρνηση (όχι, δεν κτλ.) και απαντάει σε ερωτήσεις «που», «τι» και «ποιος». Στην επικοινωνία τους, προσθέτουν και τις χειρονομίες εκτός από την ομιλία.
– 4ο έτος
Στα 4 χρόνια αντιλαμβάνεται τα ηχηρά κλειστά σε όλες τις θέσεις της λέξης. Έπειτα προστίθενται τα υγρά /l/, /r/ και προστίθενται ορισμένα τριβόμενα /v/, /z/. Τέλος αποκτάται σχεδόν πλήρως η σύνταξη του παιδιού.
Καλύβης Γιώργος
Λογοπεδικος
Τηλ.: 210 2589124
Κιν.: 6972 433063
E-mail: gkalivis@yahoo.com
www.logotherapy.com.gr
